«Պետք էր ավելի շատ ֆիլմեր նկարել ու ավելի շատ երեխաներ ունենալ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ՀՀ պետական և միջազգային բազմաթիվ մրցանակների դափնեկիր, ՀՀ ժողովրդական արտիստ, «Մովսես Խորենացի» շքանշանակիր, «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի հիմնադիր տնօրեն, կինոբեմադրիչ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ: Այս տարին հոբելյանական է նրա համար. հունվարի 9-ին լրացավ տաղանդավոր արվեստագետի 60-ամյակը: Շնորհավորում ենք, բարեմաղթում և հերթական անգամ փորձում երևակել նրա բազմաշերտ էությունը՝ տասնամյակների հանրագումար-իմաստավորման համատեքստում:

«ՎՏԱՆԳԸ ՄԻՇՏ ԻՍԿԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԱԳԵՏՆԵՐԻՆ Է ՍՊԱՌՆՈՒՄ, ՆՐԱՆՔ ԵՆ ՄՆՈՒՄ ՍՏՎԵՐՈՒՄ»

-Պարոն Խաչատրյան, արվեստագետներն ի՞նչ շփումների մեջ են աշխարհի հետ:

-Արվեստագետները կտրված են աշխարհից: Ավելի շատ պոպուլյար են այն արվեստագետները, որոնք սուտ են խոսում, որոնք ունեն իրենց նեղ միջավայրը, որոնք երկրորդական-երրորդական գյուղից ինչ-որ մրցանակ են ստանում ու դա վերածում մեծ իրադարձության: Բայց դե, ոչինչ, դա էլ երևի հայի տեսակին բնորոշ բան է: Ցավ է, որ լուրջ արվեստը Հայաստանում ճիշտ չեն գնահատում: Վտանգը միշտ իսկական արվեստագետներին է սպառնում, միշտ նրանք են մնում ստվերում: Սա նոր երևույթ չէ, միշտ է մեզանում տարածված եղել, բայց դե, էդ է մերը, պիտի քաշենք էդ լուծը: Թեկուզ և, փա՛ռք Աստծո, ես բողոքելու տեղ էլ չունեմ: Ե՛վ մրցանակներ ունեմ, և՛ կոչումներ, և՛ ճանաչում:

-Ըստ Ձեզ՝ մարդն իր ապրած տարիների ընթացքում որոշակի փոփոխություններ է կրում, որոշակի փուլեր է անցնում: Հարություն Խաչատրյանը քանի՞ անգամ է փոփոխության ենթարկվել իր վեցտասնամյա կենսագրության ընթացքում:

-Մտածել եմ այդ մասին, սա ինձ համար անսպասելի հարց չէ: Կորուստների ու ձեռքբերումների շրջաններ եմ ունեցել: Կյանքիս առաջին տասնամյակում մարդկային կորուստներ եմ շատ ունեցել: Հետո ապրածս որոշակի չափումների մեջ տեղավորելով, հասկացել եմ, որ փուլեր են եղել իմ կյանքում, որ տևել են ոչ թե տասը, այլ յոթ կամ ութ տարի, գուցե՝ ավելի շատ կամ քիչ:

-Այսինքն, ապրածի բովանդակությա՞մբ է տարորոշվել կյանքի շրջափուլը, ոչ թե տարիների քանակով:

-Այո՛: Ապրածն իր բովանդակության և տարիների քանակի չափումների մեջ տարբեր է: Նույնիսկ տարիներ են եղել, որ ուժս չի հերիքել պաշտպանվելու, և բավականին սխալներ եմ արել: 60 տարի ապրելուց հետո արդեն նաև սխալներդ ես հիշում: Էնքան հեշտ է գլուխ գովելը, բայց պիտի կարողանաս սխալների մասին խոսել:

-Հետո չի՞ եկել սխալներն ուղղելու ժամանակը:

-Դա բացառված է: ՈՒզում ես միլիոն լավ բան արա, միևնույն է, արածդ սխալը չի մոռացվում: Քեզ չես ներում: Բոլորը ներում են, դու ինքդ քեզ չես ներում: Եթե կարգին մարդ ես, չես ների: Վախդ, վախկոտությունդ, ստիպված ինչ-որ քայլերի գնալդ չես ների: Երբեմն բաներ ես անում, որոնք կարող էիր և չանել, եթե համարձակ լինեիր, եթե հետևումդ չլինեին ընտանիքդ, մերձավորներդ, նրանց վնասելու վախը, խայտառակվելու վտանգը: Վախը քեզ մղում է այնպիսի բաների, որոնց համար դու հետո ինքդ քեզ չես ներում:

«ԸՆՏԱՆԻՔՆ ԱՄԵՆԱԿԱՐԵՎՈՐՆ Է»

-Վաթսուն տարիների ընդգրկուն կենսագրության հետևում կանգնած է կինոբեմադրիչը, միջազգային կինոփառատոնի հիմնադիր տնօրենը, ընտանիքի հայրը, պապիկը, տիկին Մարիին մինչև հիմա սիրահարված ամուսինը: Այս բոլոր դերերի միջև հավասարակշռություն կա՞, թե՞ ինչ-որ կարգավիճակ գերակա է մյուսների նկատմամբ: Ո՞րն է գոյության ամենակարևոր տարածքը Ձեզ համար:

-Ընտանիքն ամենակարևորն է: Բայց եթե ես չստեղծագործեի, ընտանիքիս կարևորությունը չէի զգա, որովհետև հուսահատված կլինեի: Միայն ստեղծագործող, ինչ-որ բան ստեղծող մարդը կարող է հասկանալ, թե ընտանիքն ինչ բան է: Ոչինչ չանող, աննպատակ, որևէ մեկի համար պատասխանատվություն չկրող մարդը դա չի հասկանա: Բայց և առանց ընտանիքի՝ մարդը չի կարող ստեղծագործել: Իհարկե, ժամանակ առ ժամանակ դեպրեսիաներ ես ունենում, բայց դա էլ է անխուսափելի: Օրինակ՝ թվում է, թե ես պիտի ինձ շատ երջանիկ զգամ, տասնչորս ֆիլմ եմ նկարել, ամեն մի ֆիլմ մի լուրջ ուսումնասիրություն է, մի լուրջ սոցիոլոգիա է, մի մարդու կյանքի պատմություն է: Բայց ես էլ եմ ունենում դեպրեսիաներ: Ես ավելի շատ երջանիկ եմ, քան դժբախտ, բայց, միևնույն է, մեջս անընդհատ դժգոհություն կա:

«ՍԻՐՈ ՊԱԿԱՍ ՈՒՆԵՑԱԾ ՄԱՐԴԻԿ ՍԻՐՈ ՄԱՍԻՆ ՇԱՏ ՄԵԾ ՈՒ ԿԱՐԵՎՈՐ ԿԱՐԾԻՔ ՈՒՆԵՆ»

-Մի հարցազրույցում մտահոգվել եք, թե կարող եք ծերանալ ու զրկվել կանանց ուշադրությունից: «Բա որ հանկարծ կանայք սկսեն էլ չսիրել, էդ ո՞ր արվեստագետը կկարողանա առանց սիրո ապրել»,- ասել եք: Ինչպե՞ս է պահվում հավասարակշռությունը այդքան կարևոր ընտանիքի ու դրսում փոթորկվող սերերի միջև:

-Դա ուրիշ բան է, ոչ մի կապ չունի ընտանիքի հետ: Ընտանիքդ մի կատեգորիա է, որի նվիրյալը պետք է լինես միշտ ու պահպանես այն: Սերն ավելի պոետիկ բան է: Մանավանդ ինձ նման մանկություն ունեցած մարդու համար, որը ծնվել է փոքր քաղաքում, լավ չի ապրել, ինքնասիրության հետ կապված պրոբլեմներ է ունեցել, սիրո պակաս է ունեցել: Սիրո պակաս ունեցած մարդիկ սիրո մասին շատ ավելի մեծ ու կարևոր կարծիք ունեն, քան մյուսները: Սերն ուրիշ բան է, ուրիշ պոեզիա է, որը քեզ օգնում է առաջ գնալու: Ընտանեկան երջանկությունն ուրիշ բան է, ստեղծագործական երջանկությունն ուրիշ բան է, տղամարդկային երջանկությունը՝ լրիվ ուրիշ: Բոլոր տղամարդիկ բավականին տանջված ու միայնակ մարդիկ են: Թվում է, թե տղամարդիկ լիդեր են, ուժեղ են, բայց նրանք շա՜տ թուլություններ ունեն, սարսափելի թուլություններ: ՈՒ միայն կանայք կարող են փարատել այդ թուլությունները: Այնպես որ, եթե կանայք չսիրեն, տղամարդու համար շատ դժվար կլինի ապրելը, շատ դժվար կլինի ստեղծագործելը:

-Մանկությունը սիրո դեֆիցիտով ապրած Հարություն Խաչատրյանը սիրո բուռն զգացումներով, մեծարման ու փառքի դափնիներով հագեցած հասուն տարիքում փոխհատուցված զգո՞ւմ է իրեն:

-Չէ՜, չէ, ես էլի նույն ամաչկոտ մարդն եմ մնացել: Փոխհատուցման զգացողություն չկա: Ամբողջ փրկությունս այն է, որ մեկ-մեկ ցինիկանում եմ, բայց իրականում շատ ամաչկոտ եմ: Մի ջերմ հայացքը, հեռվից ասված մի գովեստի խոսքը բավարարում է այնքանով, որ քեզ հասկացել-ընդունել են, արվեստդ են ընդունել: Եթե արվեստագետ չլինեի, երևի չլուսանկարվեի անգամ. Ապոլոնը չես, ոչ էլ աթլետ ես, ոչ էլ եսիմ ինչ ես, որ քեզ ցուցադրես, որ կանայք հետաքրքրվեն քեզանով: Ամենակարևոր բանն այն է, որ իմ կինն ինձ շատ է սիրել և շատ է սիրում: Այնքան է սիրում, որ ես սիրո պակաս չպիտի էլ զգայի կյանքում: Բայց այդ պակասը ոչ թե սիրո պակաս է, սեքսի, կնոջ ջերմության, քնքշության, բույրի, մաշկի, այլ արտիստիզմի: Միշտ հաճելի է, երբ կանայք սիրահարվում կամ սիրում են քեզ: Մի քիչ էգոիստական բան է սա, բայց ինձ միշտ շատ է օգնել աշխատելիս:

-Հոբելյանի հետ կապված ի՞նչ զգացողություններ ունեք:

-Հոբելյանի հետ կապված՝ վախ կա մեջս, մեծ վախ: Իրականում ես այդ տարիքը չեմ զգում, չեմ հասկանում, թե դա ինչ տարիք է: Մեկ-մեկ ուզում եմ գլուխ գովել, թե դա միջանկյալ մի էտապ է, կանցնի, նոր ֆիլմեր կնկարեմ: Բայց ինչ-որ բան, այնուամենայնիվ, փոխվել է իմ մեջ: Քիմիական բաղադրությունն է դա, ֆիզիոլոգիական կառույցը, թե ինչ: Ամեն օր ես փոխվում: Ամենապարադոքսալն իմ կյանքում այն է, որ ինչքան «Ոսկե ծիրանը» կարևոր է, նույնքան էլ ինձ խանգարում է ֆիլմ նկարել: Կուզենայի, որ մեկն այդ բեռը վերցներ իր վրա, ու ես ազատորեն նկարեի իմ ֆիլմերը: Կուզենայի քիչ ճամփորդել, որովհետև դա նույնպես հոգնեցնում է: Բայց առանց ճամփորդելու փառատոն չես կարող անել: Հիմա լավ երիտասարդներ կան, ինձ թվում է՝ շուտով կփոխարինեն մեզ: Այդ ժամանակ ես հանգիստ ֆիլմ կնկարեմ: Մեկ էլ շատ եմ ափսոսում, որ քիչ երեխաներ եմ ունեցել: Հաճախ Մարիի հետ խոսում ենք այդ մասին: Պետք էր գոնե վեց երեխա ունենալ, ոչ թե երեքը: Պետք էր ավելի շատ ֆիլմեր նկարել ու ավելի շատ երեխաներ ունենալ: Բայց վատ էինք ապրում, դժվարությունների մեջ էինք, ես ինքնավստահ չէի, շատ միայնակ էի, ապահովված չէի ոչնչով ու չհամարձակվեցի:

«ՄԵՆՔ ԿԱՐՈՂ ԵՆՔ ՄԵՐ ՏԵՍԱԿԻ ԿԻՆՈ ՍՏԵՂԾԵԼ ԵՎ ՇԱՏ ԱՌԱՋ ԳՆԱԼ»

-Ձեր նվաճումները՝ իբրև կինոբեմադրիչի, վաղուց դուրս են եկել Հայաստանի սահմաններից, «Ոսկե ծիրանի» համբավն ու գործունեության շրջանակները՝ ևս: Բայց իմ արած հարցազրույցներից մեկի ժամանակ ասել եք. «Պետք է ընդհանրապես մոռանալ Հայաստանում մեծ կինոարտադրության մասին, որովհետև դա հզոր և հարուստ երկրների մենաշնորհն է»: Միջազգային կինոփառատոն անելն էլ է հզոր և հարուստ երկրների մենաշնորհը, բայց այն արվեց ու կայացավ Հայաստանում: Ինչո՞ւ չմտածել, որ հայ կինոն էլ կճեղքի արգելապատնեշը:

-Նայած, թե ինչ կինոյի մասին ենք խոսում: Մենք կարող ենք մեր տեսակի կինո ստեղծել և շատ առաջ գնալ: Վրաստանում այսօր երկու ռեժիսոր «Օսկարի» հավակնորդ են՝ Զազա ՈՒշաձեն և «Ոսկե ծիրանի» մրցանակակիր Լևան Կոգուաշվիլին: Իսկ մենք դեռ հեռու ենք դրանից: Բանն այն է, որ վրացիները միջազգային մոտեցումներով են աշխատում: Համագործակցում են բոլոր կինոարտադրողների, համապատասխան ֆոնդերի հետ, ձևավորել են իրենց հանդիսատեսը: Ժամանակն է, որ մենք էլ հայկական կինոյի տեսակի մասին մտածենք: Մենք չենք կարող մեծ կինո նկարել, բլոկբաստերներ, դրամարկղային ֆիլմեր ստեղծել: Փոքր-փոքր ինչ-որ բաներ անում ենք, իհարկե, բայց մասսայական կինոն մեզ համար չէ, որովհետև մենք հանդիսատես չունենք: Երեք միլիոնը հանդիսատես չէ: Եվ այն փոքր ֆիլմերը, որ այսօր արվում են, անմակարդակ են, անարվեստ, տարօրինակ հումորով: Բայց հանդիսատեսը դրա կարիքն ունի այսօր, որովհետև այդ հանդիսատեսին պատրաստել են սերիալները, հեռուստահաղորդումները: Էլի փա՛ռք Աստծո, թող նայեն այդ ֆիլմերը, թեկուզ և դրանցում ճաշակի լրիվ կասկածելի վիճակ է, արվեստի չափանիշների բացակայություն: Բայց ցավն այն է, որ լուրջ ֆիլմերը չեն նայում: Դրանց համար պետք է ստեղծես հանդիսատես: Ժամանակին մենք ունեինք այդ հանդիսատեսը, բայց հետո կորցրինք: Հիմա էլ «Ոսկե ծիրանի» շնորհիվ ստեղծվեց այն հանդիսատեսը, որն ամեն տարի սպասում է Յոս Ստելինգի, Քշիշտոֆ Զանուսիի, Վիմ Վենդերսի, Կիմ Կի Դուկի ֆիլմերին: Հիմա այդ մարդկանց ֆիլմերը մեզ մոտ նայում են լեփ-լեցուն դահլիճներում: Սա արդեն ձեռքբերում է: Բայց այս ձեռքբերումով չպետք է սահմանափակվենք, պիտի մտածենք հայկական պոետիկ կինոյի մասին, մեր տեսակի կինոյի մասին, այն աշխարհին ներկայացնելու մասին:

Զրույցը վարեց

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ